Od lat postuluje się, by osób pokrzywdzonych przestępstwem nie narażać w toku postępowania karnego na zbędne przykrości, unikając zwłaszcza, w miarę możliwości, wielokrotnego ich przesłuchiwania. Uznaje się bowiem, że przesłuchanie, mimo iż stanowi istotny materiał dowodowy w sprawie, naraża także pokrzywdzonego na wtórną wiktymizację ze strony organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości. Pokrzywdzonymi, którzy wymagają szczególnej ochrony, są dzieci. W prawie polskim ich sytuacja prawna uległa poprawie dopiero w ostatniej dekadzie. Jest to związane głównie z wprowadzeniem w 2003 r. do KPK przepisów zapewniających szczególny tryb ich przesłuchania. Nadal jednak istnieją, z punktu widzenia standardów europejskich, luki w ochronie małoletnich uczestników postępowania karnego.

Tytułem wstępu

Ochrona przesłuchiwanego małoletniego pokrzywdzonego obejmować winna kilka podstawowych aspektów, które można zawrzeć w odpowiedziach na pytania: jak, kto, gdzie. Obecnie zarówno na gruncie prawa polskiego, jak i wytycznych europejskich podnosi się głównie potrzebę zapewnienia dziecku:

1) przesłuchania w sposób chroniący je przed wtórną wiktymizacją i zapewniający realizację jego praw, na co składa się jednokrotne przesłuchanie w toku postępowania, co zapewnia m.in. utrwalenie przebiegu czynności przesłuchania i późniejsze odtworzenie jej zapisu, prowadzenia czynności przesłuchania przez osoby wyspecjalizowane, uczestnictwa w przesłuchaniu psychologa oraz należytej reprezentacji małoletniego podczas tej czynności;

2) przyjaznego i dostosowanego do jego potrzeb miejsca przesłuchania.

Europejskie i międzynarodowe wytyczne dotyczące przesłuchania małoletniego

Podbudowę do szczegółowych wytycznych dotyczących przesłuchiwania małoletnich w procesie karnym stworzyły rekomendacje Komitetu Ministrów Rady Europy z 28.6.1985 r. Nr R(85)11 w sprawie pozycji ofiary w procesie karnym oraz z 17.9.1987 r. Nr R(87)21 w sprawie zapobiegania wiktymizacji i pomocy dla ofiar przestępstw. Zalecenia te wskazywały m.in. na potrzebę zagwarantowania ofierze przestępstwa odpowiednich do jej sytuacji, praw i godności warunków przesłuchania oraz zagwarantowania jej wsparcia podczas procedury karnej (pkt 4 rekomendacji Nr R(87)21). W późniejszych już rekomendacjach Komitetu Ministrów Rady Europy z 14.6.2006 r. Rec(2006)8 w sprawie wsparcia dla ofiar przestępstw w pkt 10.1 wskazano, że państwa powinny zapewnić, by na każdym etapie postępowania karnego chroniona była integralność psychiczna pokrzywdzonego, w szczególności jeśli będzie on składał zeznania. Rekomendacje wskazały także na konieczność ochrony ofiary przestępstwa przed powtórną wiktymizacją (pkt 10.5).

22.7.2005 r. Rada Gospodarcza i Społeczna ONZ przyjęła rezolucję Nr 20/2005 „Wytyczne dotyczące wymiaru sprawiedliwości w sprawach, w których ofiarami lub świadkami przestępstw są dzieci” (dalej jako: rezolucja). Rezolucja wskazywała na potrzebę stosowania procedur cechujących się szczególnym wyczuleniem na sprawy dzieci, obejmujących m.in. pokoje przesłuchań lub zmodyfikowane pomieszczenia sądowe, które uwzględniają dziecięce potrzeby, wyznaczanie rozpraw w porach dnia stosownych dla wieku i stopnia dojrzałości dziecka, inne odpowiednie metody mające ułatwić dziecku składanie zeznań (pkt 30(d) rezolucji). Wskazywano także na potrzebę wdrażania środków ułatwiających dzieciom składanie zeznań, takich jak towarzyszenie dziecku podczas składania zeznań przez osoby zajmujące się udzielaniem wsparcia oraz wyznaczenie „opiekunów” dla obrony prawnych interesów dzieci (pkt 25(b) i (c) rezolucji). Podkreślono także potrzebę ograniczenia liczby przesłuchań dzieci poprzez m.in. użycie technik rejestrujących obraz i dźwięk oraz potrzebę przesłuchiwania w sposób szczególnie wyczulony na sprawy dzieci, przykładowo poprzez wyznaczenie biegłych psychologów (pkt 31 (a) i (c) rezolucji). Pełną realizację wyżej wymienionych założeń osiągnięto w wytycznych Komitetu Ministrów Rady Europy z 17.11.2010 r. w sprawie wymiaru sprawiedliwości przyjaznego dzieciom. Wytyczne te mają na celu zapewnienie, by prawa dziecka, w szczególności prawo do informacji, reprezentacji i ochrony, były respektowane w postępowaniach, w których ono uczestniczy (pkt I.3). Wytyczne w części IV „Wymiar sprawiedliwości przyjazny dzieciom przed, w toku oraz po zakończeniu postępowania sądowego” wskazują m.in. na potrzebę prowadzenia przesłuchań małoletnich przez osoby do tego przygotowane (przeszkolone – pkt 64). Podkreślono w nich także konieczność utrwalania przebiegu tej czynności w formie audiowizualnej (pkt 59 i 65). Jednocześnie wskazuje się na potrzebę ograniczenia liczby przesłuchań małoletnich do niezbędnego minimum (pkt 67). Powinno się ograniczać bezpośredni kontakt dziecka ze sprawcą przestępstwa, natomiast samo składanie zeznań przez dziecko powinno być możliwe bez obecności domniemanego sprawcy (pkt 68 i 69). Zgodnie z pkt 58 wytycznych dzieci powinny mieć co do zasady zapewnioną obecność rodziców lub tam, gdzie to potrzebne – innej dorosłej osoby wskazanej. Wskazuje się także na potrzebę zorganizowania dzieciom przyjaznych warunków przesłuchania (pkt 62 i 74).

adwokat
adwokat

Jednakże najistotniejsza, z punktu widzenia konkretności norm oraz związania stron jej postanowieniami, jest Konwencja Rady Europy o ochronie dzieci przed seksualnym wykorzystywaniem i niegodziwym traktowaniem w celach seksualnych. Konwencja ta została przez Rzeczpospolitą podpisana 12.7.2007 r., do tej pory jednak jej nie ratyfikowano. Zgodnie z jej art. 30 ust. 1 i 2 strony przyjmują odpowiednie środki ustawodawcze lub inne środki w celu zapewnienia, aby postępowanie przygotowawcze i postępowanie karne byty prowadzone w najlepszym interesie dziecka i z poszanowaniem praw dziecka, a także by nie potęgowały u dziecka przeżyć traumatycznych. Artykuł 31 ust. 1 pkt g wskazuje na konieczność unikania sytuacji, w których w budynku sądu lub organu ścigania pokrzywdzony miałby bezpośredni kontakt ze sprawcą, chyba że właściwe organy, kierując się najlepszym interesem dziecka, zdecydują inaczej lub gdy takiego kontaktu wymaga postępowanie przygotowawcze lub sądowe. Jednocześnie zobowiązuje się strony do zapewnienia możliwości wyznaczenia pokrzywdzonemu pełnomocnika w sytuacji, gdy na podstawie przepisów prawa wewnętrznego może on występować w charakterze strony oraz gdy osoby, którym przysługuje władza rodzicielska, są wyłączone z reprezentowania dziecka z powodu konfliktu interesów (art. 31 pkt 4). Konwencja w art. 35 wskazuje ponadto wprost na obowiązki państw-stron w odniesieniu do przesłuchania dziecka Jest nim m.in. zapewnienie, aby:

1) przesłuchanie dziecka odbywało się w razie konieczności w pomieszczeniach zaprojektowanych lub dostosowanych do tych celów,

2) przesłuchanie dziecka było prowadzone przez wyszkolonych do tego specjalistów,

3) liczba przesłuchań była ograniczona do minimum w takim zakresie, w jakim jest to niezbędne dla celów postępowania karnego,

4) dziecku mógł towarzyszyć jego przedstawiciel ustawowy lub, stosownie do sytuacji, osoba dorosła wybrana przez niego, o ile w odniesieniu do tej osoby nie została wydana decyzja odmienna, uzasadniona okolicznościami sprawy.

Strony powinny także przyjąć odpowiednie środki ustawodawcze (inne środki) w celu umożliwienia, aby każde przesłuchanie pokrzywdzonego dziecka mogło być rejestrowane techniką wideo oraz aby taki zapis z przesłuchania mógł być przyjęty jako dowód w postępowaniu przed sądem. Należy jednak wskazać, że nawet po ratyfikacji konwencji Rzeczpospolita będzie zobowiązana dostosować prawo krajowe do jej postanowień wyłącznie w zakresie małoletnich pokrzywdzonych czynami przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności.

Olga Trocha

Komentarze
Load More Related Articles
Załaduj więcej Redaktor
Załaduj więcej Biznes

Dodaj komentarz

Sprawdź też

Ekologiczne aspekty wypożyczania sprzętu budowlanego: jak zmniejszyć ślad węglowy Twojej firmy.

W obliczu rosnącej świadomości ekologicznej oraz potrzeby dbania o środowisko naturalne, f…